Nội dung tài liệu
Bài 5: Vị trí địa lí, đặc điểm tự nhiên châu Á
1. Vị trí địa lí, hình dạng và kích thước
- Vị trí địa lí
+ Châu Á kéo dài từ trên vòng cực Bắc xuống phía nam Xích đạo.
+ Tiếp giáp với 2 châu lục và 3 đại dương.
- Hình dạng
+ Châu Á có dạng hình khối rõ rệt. Theo chiều bắc – nam, châu Á
+ Kéo dài từ trên vòng cực Bắc xuống phía nam xích đạo.
+ Trải rộng từ ven Địa Trung Hải tới ven Thái Bình Dương.
- Kích thước
Là châu lục rộng lớn nhất thế giới (kể cả các đảo) khoảng 44,4 triệu km².
2. Đặc điểm tự nhiên
a. Địa hình
- Địa hình rất đa dạng, chia thành các khu vực:
+ Trung tâm: vùng núi cao, đồ sộ và hiểm trở nhất thế giới.
+ Phía bắc: các đồng bằng và cao nguyên thấp, bằng phẳng.
+ Phía đông: địa hình thấp dần về phía biển, gồm các núi, cao nguyên và đồng bằng ven biển.
+ Phía nam và tây nam: gồm các dãy núi trẻ, các sơn nguyên và đồng bằng nằm xen kẽ.
- Ý nghĩa:
+ Địa hình núi cao và hiểm trở chiếm tỉ lệ lớn gây khó khăn cho giao thông, sản xuất và đời sống. Địa hình chia cắt mạnh nên cần lưu ý vấn đề chống xói mòn, sạt lở đất trong quá trình khai thác, sử dụng.
+ Các khu vực cao nguyên, đồng bằng rộng lớn thuận lợi cho sản xuất và định cư.
b. Khoáng sản
- Rất phong phú với trữ lượng lớn, phân bố rộng khắp trên lãnh thổ.
- Ý nghĩa: là cơ sở để phát triển các ngành khai thác, chế biến và xuất khẩu khoáng sản, cung cấp nguyên liệu cho các ngành công nghiệp như sản xuất ô tô, luyện kim,... Cần sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, hạn chế tàn phá môi trường.
c. Khí hậu
- Khí hậu châu Á phân hóa đa dạng thành nhiều đới, mỗi đới lại gồm nhiều kiểu. Kiểu khí hậu gió mùa và kiểu khí hậu lục địa chiếm diện tích lớn nhất.
+ Khí hậu gió mùa phân bố ở Đông Á, Nam Á, Đông Nam Á. Vào mùa đông, gió từ lục địa thổi ra, khô lạnh, ít mưa. Vào mùa hạ, gió từ đại dương thổi vào, nóng, ẩm, mưa nhiều. Đây cũng là khu vực thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão.
+ Khí hậu lục địa phân bố chủ yếu ở các vùng nội địa và khu vực Tây Á. Những khu vực này có mùa đông khô, lạnh; mùa hạ khô, nóng. Lượng mưa rất thấp, trung bình 200 – 500mm/năm.
- Ý nghĩa: Khí hậu phân hóa tạo nên sự đa dạng của các sản phẩm nông nghiệp và hình thức du lịch ở các khu vực khác nhau. Châu Á là nơi chịu nhiều tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu, nên cần có các biện pháp để chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu.
d. Sông, hồ
- Sông: khá phát triển với nhiều hệ thống sông lớn, phân bố không đều
+ Bắc Á: mạng lưới sông dày. Các sông bị đóng băng vào mùa đông và có lũ vào mùa xuân.
+ Đông Á, Đông Nam Á, Nam Á: mạng lưới sông dày, nhiều sông lớn. Mùa lũ trùng với mùa mưa, mùa cạn trùng với mùa khô.
+ Tây Á và Trung Á: sông ngòi kém phát triển
- Hồ: nhiều hồ lớn như hồ Ca-xpi, Bai-can,... được hình thành từ các đứt gãy hoặc miệng núi lửa đã tắt.
e. Đới thiên nhiên
Ở châu Á có 3 đới thiên nhiên:
- Đới lạnh có khí hậu cực và cận cực, lạnh giá khắc nghiệt phân bố ở một dài hẹp phía bắc. Vì vậy, thực vật nghèo thành phần loài, chủ yếu là rêu và địa y, không có cây thân gỗ. Động vật là các loài chịu được lạnh hoặc loài di cư.
- Đới ôn hoà chiếm diện tích rộng lớn, có sự phân hoá từ bắc xuống nam, từ đông sang tây.
+ Vùng Xi-bia rộng lớn ở phía bắc có khí hậu ôn đới lục địa, lạnh, khô vào mùa đông.. rừng lá kim phát triển mạnh trên nền đất pốt dôn. Hệ động vật tương đối phong phú.
+ Phía đông, đông nam Trung Quốc và quần đảo Nhật Bản có khí hậu cận nhiệt gió mùa, lượng mưa tương đối lớn, thảm rừng lá rộng cận nhiệt là phổ biến. Trong rừng có nhiều loài cây lấy gỗ và dược liệu quý, có chất lượng tốt.
+ Các khu vực nằm sâu trong lục địa có khí hậu khô hạn, khắc nghiệt, hình thành các cảnh quan thảo nguyên, hoang mạc, bán hoang mạc.
- Đới nóng chủ yếu có khí hậu nhiệt đới gió mùa và khí hậu xích đạo. Thảm thực vật điển hình là rừng mưa nhiệt đới và rừng nhiệt đới gió mùa phân bố ở Đông Nam Á, Nam Á. Rừng nhiệt đới ở châu Á có thành phần loài đã dạng, nhiều loại cho gỗ tốt, nhiều loài động vật quý hiếm.