Lý thuyết Bài 4. Xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn SVIP

I. SỰ RA ĐỜI CỦA VƯƠNG TRIỀU MẠC

- Bước sang đầu thế kỉ XVI, triều Lê sơ suy yếu, chính quyền khủng hoảng.

+ Quan lại, địa chủ và cường hào tha hồ lộng hành.

+ Nhân dân nhiều nơi nổi dậy đấu tranh.

- Trong tình thế đó, các thế lực phong kiến nổi lên tranh giành quyền lực.

- Mạc Đăng Dung là người có thế lực mạnh nhất, buộc vua Lê Cung Hoàng phải nhường ngôi (1527). => Vương triều nhà Mạc được thành lập.

Hình 1. Vua Mạc Đăng Dung (chùa Thiên Phúc - Hải Phòng)

II. XUNG ĐỘT NAM - BẮC TRIỀU

1. Nguyên nhân bùng nổ

- Tuy nhà Mạc được thành lập, nhưng một bộ phận quan lại trung thành với triều Lê sơ vẫn quyết tâm khôi phục nhà Lê.

- Năm 1533, Nguyễn Kim (tướng cũ của nhà Lê) đã chạy vào Thanh Hóa, sang Lào để tập hợp lực lượng chống Mạc. Ông đưa Lê Duy Ninh (con vua Lê Chiêu Tông) lên ngôi, tức Lê Trang Tông.

Hình 2. Ảnh minh họa vua Lê Trang Tông lên ngôi

- Sau khi Nguyễn Kim mất (1545), con rể là Trịnh Kiểm lên thay thế lãnh đạo. Đất nước bị chia thành hai phe:

+ Bắc triều: Do nhà Mạc kiểm soát.

+ Nam triều: Do nhà Lê trung hưng (có sự phò trợ của họ Trịnh) nắm giữ.

=> Hai bên bước vào cuộc xung đột kéo dài gần 60 năm (1533 - 1592).

Hình 3. Sự phân chia Nam - Bắc triều

- Kết quả:

+ Nam triều chiếm được Thăng Long.

+ Nhà Mạc phải rút lên Cao Bằng.

=> Xung đột Nam - Bắc triều kết thúc.

2. Hệ quả

- Cuộc chiến Nam - Bắc triều đã để lại hậu quả nặng nề: Nhân dân chết nhiều, mùa màng bị phá hoại, ruộng đất bỏ hoang, làng mạc tiêu điều.

- Đồng thời, cuộc xung đột này cũng tạo mầm mống dẫn đến những cuộc chiến tiếp theo, cụ thể là xung đột Trịnh - Nguyễn.

Hình 4. Hệ quả của xung đột Nam - Bắc triều

III. XUNG ĐỘT TRỊNH - NGUYỄN

1. Nguyên nhân bùng nổ

- Năm 1558, sau khi Nguyễn Hoàng (con thứ Nguyễn Kim) được cử vào trấn thủ Thuận Hóa, rồi quản lý cả Quảng Nam, thế lực họ Nguyễn ngày càng lớn mạnh.

- Đến năm 1613, sau khi Nguyễn Hoàng qua đời, mâu thuẫn giữa chính quyền Lê - Trịnh ở Đàng Ngoài và họ Nguyễn ở Đàng Trong ngày càng gay gắt.

- Năm 1627, quân Lê - Trịnh tiến vào Thuận Hóa, mở đầu cho cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn.

- Cuộc chiến kéo dài liên tục, đến năm 1672 hai bên mới tạm ngừng đối đầu.

2. Hệ quả

- Đất nước bị chia cắt thành hai vùng:

+ Đàng Ngoài do Lê - Trịnh kiểm soát.

+ Đàng Trong do các chúa Nguyễn cai quản.

=> Ranh giới giữa hai vùng là sông Gianh (Quảng Bình).

Hình 4. Bản đồ địa phận Đàng Trong và Đàng Ngoài

- Cuộc chiến kéo dài khiến quốc gia Đại Việt suy yếu, đời sống nhân dân cực khổ.

- Tuy nhiên, cũng nhờ nhu cầu vũ khí và quân sự, hai bên bắt đầu có những biến đổi:

+ Tiếp cận kĩ thuật và vũ khí từ phương Tây.

+ Thúc đẩy phát triển một số ngành kinh tế và hoạt động ngoại thương.

+ Để củng cố thế lực, các chúa Nguyễn đẩy mạnh khai hoang, mở rộng lãnh thổ về phía Nam, đặt nền móng cho sự phát triển sau này.