Lý thuyết Bài 7. Chiến tranh lạnh (1947 - 1949) SVIP

I. NGUYÊN NHÂN

- Nguyên nhân tiên quyết là sự đối lập về hệ tư tưởng, mục tiêu và lợi ích chiến lược giữa hai cường quốc Liên Xô và Mỹ.

=> Làm rạn nứt quan hệ đồng minh chống phát xít trong Thế chiến thứ hai, thay vào đó là tình trạng căng thẳng và đối đầu dai dẳng.

- Mỹ đặc biệt lo ngại về sự phát triển của Chủ nghĩa Xã hội và sự gia tăng ảnh hưởng của Liên Xô trên phạm vi toàn cầu, đặc biệt tại khu vực Đông Nam châu Âu.

=> Mỹ đã chủ trương thực hiện chính sách ngăn chặn, bao vây và cô lập Liên Xô.

Hình 1. Chiến tranh lạnh giữa Mỹ và Liên Xô

II. BIỂU HIỆN

- Ngày 12-3-1947, Tổng thống Mỹ H. Tơ-ru-man đã đọc diễn văn trước Quốc hội, hành động này được xem là sự kiện chính thức phát động Chiến tranh lạnh nhằm chống lại Liên Xô.

- Chiến tranh lạnh đã dẫn đến sự phân chia thế giới thành hai khối đối lập về kinh tế và quân sự:

+ Khối tư bản chủ nghĩa do Mỹ đứng đầu:

• Kinh tế: Thực hiện Kế hoạch Phục hưng châu Âu (1948 - 1951) và viện trợ cho Nhật Bản, nhằm tái thiết và củng cố đồng minh.
• Quân sự: Thành lập các khối quân sự: NATO (1949), ANZUS (1951), SEATO (1954), CENTO (1955).

+ Khối xã hội chủ nghĩa do Liên Xô đứng đầu:

• Kinh tế: Thành lập Hội đồng Tương trợ Kinh tế (SEV, 1949); tiến hành viện trợ và ký kết Hiệp định tương trợ Xô - Trung (2-1950) với các nước Đông Âu.
• Quân sự: Thành lập tổ chức Hiệp ước Vác-xa-va (1955) để đối phó lại khối NATO.

Hình 2. Sự đối đầu giữa NATO và Khối Vác-xa-va

- Cả hai siêu cường đều tham gia vào cuộc chạy đua vũ trang khốc liệt, đẩy mạnh ngân sách quốc phòng. Đồng thời, cạnh tranh quyết liệt về sức mạnh kinh tế, khoa học - kĩ thuật.

Hình 3. Đám mây hình nấm của vụ thử hạt nhân (1952) - một trong hơn một ngàn bài kiểm tra như vậy được thực hiện bởi Mỹ trong khoảng thời gian từ năm 1945 đến năm 1992

- Mặc dù không có đối đầu quân sự trực tiếp giữa Mỹ và Liên Xô, nhưng đã xảy ra nhiều cuộc chiến tranh cục bộ và khủng hoảng nghiêm trọng, tiêu biểu là:

+ Chiến tranh xâm lược Đông Dương (của Pháp và Mỹ).

+ Chiến tranh Triều Tiên (1950 - 1953).

- Tháng 3-1985, Goóc-ba-chốp lên nắm quyền ở Liên Xô, quan hệ Xô - Mỹ dần trở nên hòa dịu.

- Tháng 12-1989, tại quốc đảo Man-ta, Goóc-ba-chốp (Liên Xô) và Bút-sơ (cha) (Mỹ) gặp mặt và tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.

Hình 4. Bức tường Béc-lin ngăn cách Đông Đức và Tây Đức - một biểu hiện của Chiến tranh lạnh

III. HẬU QUẢ

- Chiến tranh lạnh, dù không phải là một cuộc chiến tranh trực tiếp quy mô lớn, nhưng đã để lại nhiều hệ quả nghiêm trọng, sâu rộng đối với tình hình thế giới:

✽ Nguy cơ xung đột toàn cầu:

- Đẩy thế giới vào tình trạng căng thẳng tột độ và đối đầu gay gắt.

- Làm gia tăng nguy cơ bùng nổ một cuộc Chiến tranh thế giới mới có vũ khí hạt nhân, đe dọa sự sống còn của nhân loại (do cuộc chạy đua vũ trang).

✽ Thiệt hại kinh tế và sự trỗi dậy của các cường quốc khác:

- Khiến nền kinh tế của hai siêu cường là Mỹ và Liên Xô bị suy yếu nghiêm trọng do phải chi quá nhiều cho ngân sách quốc phòng và chạy đua vũ trang.

- Điều này gián tiếp tạo cơ hội để các nước Tây Âu và Nhật Bản phục hồi và vươn lên trở thành các trung tâm kinh tế lớn.

✽ Chiến tranh và xung đột cục bộ:

- Dẫn đến sự bùng nổ của hàng loạt các cuộc chiến tranh cục bộ và xung đột khu vực trên khắp thế giới.

- Đây là những cuộc chiến mà cả hai khối đều tham gia can thiệp hoặc hậu thuẫn, gây ra tổn thất lớn về người và của (ví dụ: Chiến tranh Triều Tiên, Chiến tranh Việt Nam).

✽ Hậu quả lâu dài:

- Để lại những hậu quả kéo dài đối với thế giới hiện đại như sự phổ biến của vũ khí hạt nhân, nạn khủng bố quốc tế, và tình trạng chia cắt đất nước ở một số khu vực (ví dụ: Triều Tiên/Hàn Quốc).