Lý thuyết Bài 8. Liên Xô và các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991 (P1) SVIP

I. LIÊN XÔ TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991

1. Tình hình chính trị

- Tình hình chính trị của Liên Xô được phản ánh qua những chính sách đối nội, đối ngoại.

- Chính sách đối nội, đối ngoại của Liên Xô (1945 - 1991).

+ Đối nội:

• Tiếp tục củng cố chế độ xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.
• Nhà nước thực hiện các biện pháp kiên quyết nhằm giữ vững pháp luật và chế độ xã hội chủ nghĩa.
• Các cơ quan an ninh, tòa án, viện kiểm sát hoạt động chặt chẽ dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng Cộng sản Liên Xô.

+ Đối ngoại:

• Kiên trì chủ trương bảo vệ hòa bình thế giới, xây dựng quan hệ hữu nghị và hợp tác với các quốc gia.
• Ủng hộ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc.
• Trực tiếp đối đầu với Mỹ và các nước phương Tây trong thời kì Chiến tranh lạnh.

Hình 1. Quốc kỳ Liên Xô

- Nhìn chung, đất nước Liên Xô giữ được sự ổn định chính trị trong nhiều thập niên. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa từng bước được củng cố, vai trò của nhân dân lao động ngày càng phát huy.

- Vị thế quốc tế của Liên Xô không ngừng nâng cao, trở thành trụ cột của phong trào hòa bình và cách mạng thế giới.

- Tuy nhiên, từ đầu thập niên 80 (thế kỉ XX), Liên Xô bắt đầu rơi vào khủng hoảng chính trị ngày càng trầm trọng.

2. Tình hình kinh tế Liên Xô (1945 - 1991)

a. Giai đoạn khôi phục (1946 - 1950):

- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô nhanh chóng khôi phục kinh tế.

- Chỉ trong hơn 4 năm, các chỉ tiêu sản xuất cơ bản đều đạt được.

- Khoa học - kĩ thuật có bước tiến mới: Năm 1949, chế tạo thành công bom nguyên tử, phá thế độc quyền hạt nhân của Mỹ.

Hình 2. Hình mẫu quả bom nguyên tử của Liên Xô RDS-1

b. Giai đoạn phát triển (1950 - đầu thập niên 70):

- Liên Xô đẩy mạnh xây dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội.

- Tốc độ tăng trưởng công nghiệp giai đoạn 1951 - 1975 đạt trung bình 9,6%/năm.

- Đến năm 1970:

• Dầu mỏ đạt 353 triệu tấn.
• Than đạt 624 triệu tấn.
• Thép đạt 121 triệu tấn.
• Điện lực đạt 440 tỉ kWh (gấp nhiều lần năm 1913 và bằng tổng sản lượng của Anh, Pháp, Tây Đức, Ý cộng lại).

=> Liên Xô vươn lên thành cường quốc công nghiệp thứ hai thế giới, chỉ sau Mỹ.

Hình 3. Chân dung nhà du hành vũ trụ Ga-ga-rin và khoảnh khắc tàu Phương Đông rời bệ phóng

c. Giai đoạn khó khăn, khủng hoảng (1973 - 1991):

- Khủng hoảng năng lượng thế giới tác động nặng nề đến Liên Xô.

- Các nhà lãnh đạo chậm đổi mới, biện pháp khắc phục chưa hiệu quả.

- Từ đầu thập niên 80, kinh tế rơi vào tình trạng trì trệ, suy thoái nghiêm trọng.

3. Tình hình xã hội, văn hóa

a. Xã hội:

- Với sự phát triển của nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, cơ cấu xã hội thay đổi căn bản:

+ Chế độ sở hữu tư nhân bị xóa bỏ.

+ Tỉ lệ công nhân và trí thức tăng nhanh cả về số lượng lẫn vai trò trong đời sống xã hội.

+ Liên minh công - nông ngày càng gắn bó chặt chẽ.

+ Đời sống nhân dân được cải thiện và nâng cao rõ rệt.

b. Văn hóa:

- Nhà nước chú trọng xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa.

- Đời sống văn hóa, giáo dục của nhân dân được nâng cao.

- Đội ngũ trí thức, đặc biệt là các nhà khoa học, phát triển mạnh về số lượng và có nhiều đóng góp cho sự nghiệp xây dựng đất nước.

- Nền văn hóa xã hội chủ nghĩa bước đầu được hình thành.