Lý thuyết Bài 8. Liên Xô và các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991 (P2) SVIP

II. ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991

1. Tình hình chính trị

- Trong giai đoạn 1944 - 1945, nhân dân các nước Đông Âu phối hợp với với cuộc tiến công truy kích quân phát xít của Hồng quân Liên Xô, nổi dậy giành chính quyền.

- Kết quả: Thành lập các nhà nước dân chủ nhân dân.

Hình 1. Các nước Đông Âu

- Chính sách đối nội:

+ Xây dựng chính quyền chuyên chính vô sản, củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

+ Đẩy mạnh phát triển kinh tế theo kế hoạch hóa.

+ Các tổ chức quần chúng (công đoàn, thanh niên, phụ nữ, văn hóa,…) giữ vai trò quan trọng trong đời sống chính trị.

- Chính sách đối ngoại:

+ Thiết lập quan hệ ngoại giao mật thiết với Liên Xô.

+ Ủng hộ phong trào cách mạng thế giới, đặc biệt là phong trào giải phóng dân tộc.

- Chính quyền dân chủ nhân dân ở khu vực Đông Âu là chính quyền liên hiệp, tập hợp đại biểu của nhiều giai cấp và các đảng phái từng tham gia Mặt trận dân tộc chống phát xít.

- Chính quyền nhân dân ngày càng được củng cố; khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

- Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa từng bước được xây dựng, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ngày càng được cải thiện.

- Tuy nhiên, từ cuối thập niên 70 đến đầu thập niên 80 (thế kỉ XX), các nước Đông Âu rơi vào khủng hoảng chính trị nghiêm trọng.

Hình 2. Cuộc bãi công của công nhân Ba Lan (8 - 1980)

2. Tình hình kinh tế Đông Âu (1945 - 1991)

a. Giai đoạn 1945 - 1949:

- Tiến hành cải cách ruộng đất, xóa bỏ chế độ chiếm hữu ruộng đất của địa chủ.

- Thực hiện quốc hữu hóa các xí nghiệp lớn.

=> Đặt nền móng cho phát triển kinh tế theo con đường xã hội chủ nghĩa.

Hình 3. Đông Âu tập trung khôi phục kinh tế

b. Giai đoạn 1950 - 1975:

- Thực hiện nhiều kế hoạch 5 năm nhằm xây dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội.

- Đạt nhiều thành tựu quan trọng trong công nghiệp, nông nghiệp, năng lượng và điện khí hóa.

c. Những năm 70 của thế kỉ XX:

- Nhờ sự nỗ lực của nhân dân và sự giúp đỡ của Liên Xô, Đông Âu đạt được nhiều thành tựu:

+ Công nghiệp: Phát triển nhanh, nhiều nước trở thành quốc gia công - nông nghiệp.

+ Nông nghiệp: Đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm của nhân dân.

+ Điện khí hóa toàn quốc, nâng cao đời sống vật chất.

=> Kinh tế và xã hội có sự thay đổi căn bản, đời sống nhân dân được cải thiện.

3. Tình hình xã hội, văn hóa Đông Âu (1945 - 1991)

a. Xã hội:

- Các giai cấp bóc lột dần bị xóa bỏ.

- Công nhân và nông dân trở thành hai giai cấp cơ bản của xã hội.

- Tầng lớp trí thức ngày càng phát triển về số lượng và có vai trò quan trọng trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

=> Đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện rõ rệt.

b. Văn hóa:

- Các nước Đông Âu tiến hành cách mạng trong lĩnh vực văn hóa.

- Chủ trương: Xóa bỏ tư tưởng tư sản, xây dựng nền văn hóa và hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa.

III. SỰ SỤP ĐỔ CỦA CHẾ ĐỘ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở ĐÔNG ÂU VÀ LIÊN XÔ

- Cuối những năm 80 thế kỉ XX, cả Đông Âu và Liên Xô đều rơi vào tình trạng khủng hoảng.

- Ở Đông Âu:

+ Từ cuối năm 1988, khủng hoảng chính trị diễn ra nặng nề.

+ Ban lãnh đạo các nước Đông Âu buộc phải từ bỏ quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản, chấp nhận chế độ đa nguyên, đa đảng và tiến hành tổng tuyển cử.

+ Đến cuối năm 1989, hầu hết các nước Đông Âu từ bỏ chế độ xã hội chủ nghĩa.

- Ở Liên Xô:

+ Tháng 3-1985, Goóc-ba-chốp khởi xướng cải tổ nhưng thất bại, làm tình hình thêm khủng hoảng.

+ Ngày 25-12-1991, Goóc-ba-chốp tuyên bố từ chức Tổng thống. => Đánh dấu sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa và sự tan rã của Liên Xô.

Hình 4. Chế độ xã hội chủ nghĩa sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu

- Nguyên nhân sụp đổ:

+ Mô hình kinh tế - xã hội và chính sách cải tổ thiếu phù hợp.

+ Không khai thác hiệu quả thành tựu của cách mạng khoa học - kĩ thuật.

+ Vi phạm quyền dân chủ của nhân dân.

+ Sự chống phá của các thế lực thù địch bên ngoài.