Lý thuyết Bài 1. Cách mạng tư sản ở châu Âu và Bắc Mỹ (P3) SVIP

II. MỘT SỐ CUỘC CÁCH MẠNG TƯ SẢN TIÊU BIỂU

3. Cách mạng tư sản Pháp

a. Nguyên nhân bùng nổ:

- Kinh tế:

+ Cuối thế kỉ XVIII, Pháp vẫn là một quốc gia nông nghiệp lạc hậu, tuy nhiên công thương nghiệp đã có bước tiến đáng kể.

+ Nhiều thành thị lớn như Boóc-đô, Năng-tơ, Ha-vrơ… xuất hiện với hoạt động thương mại sôi động.

+ Các công ty buôn bán của Pháp vươn ra cả châu Âu và phương Đông, nhưng sự phát triển này bị kìm hãm bởi chế độ phong kiến: Thuế má nặng nề, hệ thống đo lường và tiền tệ rườm rà, thiếu thống nhất.

+ Đời sống nhân dân, đặc biệt là nông dân, vô cùng cực khổ.

Hình 1. Tranh biếm họa tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng

- Chính trị - xã hội:

+ Chế độ quân chủ chuyên chế ở Pháp rơi vào khủng hoảng sâu sắc.

+ Vua Lu-i XVI (lên ngôi năm 1774) nắm trọn quyền lực nhưng chỉ lo ăn chơi xa hoa, bỏ mặc việc nước.

+ Xã hội phong kiến Pháp chia thành ba đẳng cấp bất bình đẳng:

• Quý tộc và tăng lữ được hưởng nhiều đặc quyền.
• Nông dân là tầng lớp đông đảo nhất nhưng mất đất, bị áp bức nặng nề.

=> Mâu thuẫn giữa các giai cấp trở nên ngày càng gay gắt.

Hình 2. Vua Lu-i XVI năm 20 tuổi

- Tư tưởng:

+ Trào lưu Triết học Ánh sáng nổi lên mạnh mẽ, đại diện cho tư tưởng tiến bộ của giai cấp tư sản.

+ Những nhà tư tưởng tiêu biểu như Mông-te-xki-ơ, Vôn-te, Rút-xô đã phê phán gay gắt chế độ quân chủ và Giáo hội, đồng thời khẳng định quyền tự do, bình đẳng của con người.

=> Đây là sự chuẩn bị quan trọng về mặt tư tưởng cho sự bùng nổ của cách mạng.

Hình 3. Họa phẩm chân dung Mông-te-xki-ơ (1753 - 1794)

- Diễn biến mở đầu:

+ Tháng 5-1789, vì ngân khố cạn kiệt, vua Lu-i XVI buộc phải triệu tập Hội nghị ba đẳng cấp để bàn tăng thuế.

+ Đại biểu của đẳng cấp thứ ba (tư sản, trí thức, bình dân thành thị) phản đối và tự tuyên bố là Quốc hội.

+ Vua cùng quý tộc tìm cách dùng quân đội để đàn áp, nhưng điều này chỉ càng làm bùng lên ngọn lửa cách mạng.

b. Kết quả:

- Cách mạng tư sản Pháp bùng nổ cuối thế kỉ XVIII, trải qua nhiều giai đoạn phát triển:

+ Giai đoạn khởi đầu (1789 - 1791):

• Nhân dân tấn công pháo đài Ba-xti (14-7-1789), mở màn cho cách mạng.
• Quốc hội sau đó thông qua Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền, ban hành hiến pháp 1791, thiết lập chế độ quân chủ lập hiến.

+ Giai đoạn phát triển (1792 - 1794):

• Chế độ quân chủ bị lật đổ (10-8-1792), nền cộng hòa được thành lập.
• Vua Lu-i XVI bị xét xử và xử tử (1-1793).
• Phái Gia-cô-banh lên nắm quyền, thực hiện nhiều chính sách dân chủ và ban hành biện pháp quyết liệt để chống thù trong giặc ngoài (2-6-1793).

+ Giai đoạn thoái trào (1794 - 1799):

• Sau khi phái Gia-cô-banh suy yếu, tư sản phản cách mạng đảo chính (27-7-1794).
• Chế độ Đốc chính được thiết lập, nhiều thành quả cách mạng bị xóa bỏ.

- Cách mạng Pháp đã lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế, đưa giai cấp tư sản lên nắm quyền, thiết lập nền cộng hòa, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

- Hạn chế:

+ Chưa giải quyết triệt để vấn đề ruộng đất cho nông dân.

+ Chưa đáp ứng đầy đủ nguyện vọng của quần chúng lao động.

=> Tính chất còn hạn chế.

Hình 4. Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII

c. Tính chất, đặc điểm và ý nghĩa:

- Tính chất:

+ Cách mạng Pháp (1789 - 1799) là một cuộc cách mạng dân chủ tư sản điển hình, do giai cấp tư sản lãnh đạo, nhằm thiết lập con đường phát triển tư bản chủ nghĩa ở Pháp.

- Đặc điểm:

+ Cách mạng không liên minh với các giai cấp khác mà hoàn toàn do tư sản lãnh đạo.

+ Diễn ra dưới hình thức nội chiến kết hợp với chiến tranh chống xâm lược.

+ Được sự tham gia và ủng hộ rộng rãi của nhiều tầng lớp trong xã hội.

+ Phát triển liên tục và quyết liệt, đạt đỉnh cao trong thời kì cầm quyền của phái Gia-cô-banh.

=> Nhờ những đặc điểm này, Cách mạng Pháp được đánh giá là cuộc cách mạng tư sản triệt để nhất.

Hình 5. Biểu tượng của câu lạc bộ Gia-cô-banh (1792 - 1794)

- Ý nghĩa:

+ Đối với nước Pháp: Lật đổ hoàn toàn chế độ phong kiến chuyên chế, thực hiện nhiều quyền tự do dân chủ, tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

+ Đối với thế giới: Khẩu hiệu “Tự do - Bình đẳng - Bác ái” trở thành tư tưởng tiến bộ, lan tỏa mạnh mẽ và được nhiều dân tộc hưởng ứng.

+ Về lịch sử nhân loại: Cách mạng Pháp đánh dấu bước ngoặt, mở ra thời đại thắng lợi của giai cấp tư sản và đặt nền móng cho cách mạng công nghiệp ở châu Âu.